Deze COI Focus beschrijft de veiligheidssituatie in de Somalische hoofdstad Mogadishu, in het bijzonder voor de periode van 1 januari 2018 tot 1 juli 2018. Dit document is een update van de COI Focus van 26 januari 2018. Cedoca heeft dit onderzoek afgesloten op 30 juli 2018.
In de eerste helft van 2018 blijft de veiligheidssituatie in Somalië onstabiel. Dit ondanks de belofte van president Farmajo na de zware aanslag in oktober 2017 om de strijd tegen AS op te voeren, de tekenen van politieke vooruitgang in het land, de toename van de Amerikaanse militaire betrokkenheid ter plaatse en de ondersteuning van AMISOM. De Somalische veiligheidsdiensten zijn nog steeds zwak en gefragmenteerd ondanks jaren van capaciteitsondersteuning door zowel Somalische als internationale initiatieven.
Tijdens de eerste helft van 2018 worden door de Somalische overheid belangrijke stappen ondernomen om de veiligheidsinfrastructuur van de federale staat uit te bouwen, de verkiezingen voor te bereiden en het project over de grondwetherziening verder te zetten. Tegelijkertijd kampt de Somalische regering in deze periode ook met een crisis: de politieke situatie in de Perzische Golf beïnvloedt de interne politieke stabiliteit van het land. De relatie van de federale regering met de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) loopt volledig spaak door de samenwerking van de VAE met de federale deelstaat Puntland en de zelfverklaarde onafhankelijke republiek Somaliland. Dit voert de druk op de prille federale staatstructuur op. Ook worden bepaalde prominente politici zoals de burgemeester van Mogadishu en de voorzitter van het Lagerhuis ontslagen.
Wat de internationale troepenmacht AMISOM betreft merken waarnemers op dat de verschillende contingenten vooral eigen strategische belangen dienen en de coördinatie mank loopt. De omvang van AMISOM volstaat niet om Zuid- en Centraal-Somalië te controleren. Het mandaat van AMISOM wordt verlengd tot 27 mei 2019. Ook verkleint AMISOM haar troepenmacht vanaf oktober 2018 met als doel zich volledig terug te trekken uit Somalië tegen eind 2020. De verantwoordelijkheid wordt dan volledig overgedragen aan het Somalische leger. Verschillende bronnen benadrukken dat dit enkel mogelijk is als de capaciteit van het Somalische leger drastisch toeneemt. De landen van waaruit het AMISOM-contigent is opgesteld, vragen aan de VN-Veiligheidsraad hun beslissing voor de terugtrekking te herzien omdat deze beslissing onrealistisch is en zal leiden tot het verlies van alle winst tot hiertoe geboekt door AMISOM op het terrein. Ook vragen ze dat de capaciteit van de troepenmacht opnieuw wordt hersteld naar het vorige aantal gezien het Somalische nationale leger nog steeds over onvoldoende strijdkrachten beschikt. AMISOM blijft op vele plaatsen in het land de facto de enige troepenmacht die instaat voor de veiligheid. AFRICOM, dat het bevel voert over de Amerikaanse strijdkrachten in Afrika, drijft haar drone-aanvallen op en breidt haar logistiek uit door het bouwen van een legerbasis.
Al Shabaab blijft vernietigend veerkrachtig zoals ze hebben bewezen door de aanslag in Mogadishu in oktober 2017 die aan meer dan 500 mensen het leven kostte. AS heeft de controle over de vallei van de rivier Juba en houdt haar operationele bewegingsvrijheid in andere delen in Zuid-Centraal Somalië zoals de regio’s Gedo, Bay, Bakool, Lower en Middle Shabelle, Lower en Middle Juba, Hiraan, Puntland, Galguduud en Mudug. Al Shabaab heeft, volgens experten, in 2018 het grootste territorium onder haar invloed sinds 2010.
Al Shabaab blijft de grootste verantwoordelijke voor de gewelddaden in Zuid-Centraal Somalië. Wel zijn er in deze periode enkele opmerkelijke vaststellingen rond de activiteit van deze terroristische organisatie. Het aantal gerichte moorden opgeëist door Al Shabaab blijft toenemen. De ramadan is de periode waar AS haar acties opdrijft, maar in 2018 daalt het aantal spectaculaire acties van AS tijdens de ramadanmaand en zijn er minder dodelijke slachtoffers gevallen. Het is de eerste keer in meer dan drie jaar tijd dat er tijdens de ramadan geen grote aanval wordt gepleegd door AS in Somalië.
Opmerkelijk tijdens deze verslagperiode is dat AS deze keer geen verbod heeft uitgesproken op het kijken naar het wereldkampioenschap voetbal. Dit was wel het geval tijdens de vorige editie. Er werden ook geen gerichte aanslagen tegen voetbalstadia en supporters gepleegd. AS volgt een strikte interpretatie van de sharia en voetbalwedstrijden zijn verboden. In de aanloop van de wereldbeker voetbal in Rusland 2018 worden wel enkele stadia en speelpleinen gesloten door AS-militanten.
In deze verslagperiode vermelden enkele bronnen incidenten met IS als actor. Onder de bronnen is er geen eenduidigheid over de structuur en leiding van deze IS-milities. Sommige bronnen geven aan dat het niet duidelijk is of deze IS-strijders verbonden zijn met de IS-factie van Mumin actief in Puntland. Een andere bron spreekt over IS-cellen in het zuidelijke deel van het land, zonder formele namen die trouw zweren aan al-Baghdadi en niet echt een bedreiging vormen voor de veiligheidssituatie. De gewelddaden die door IS worden opgeëist, zijn allen gerichte moorden uitgevoerd met vuurwapens op personen die beschuldigd worden van het werken voor de Somalische regering.
Officiële cijfergegevens over incidenten en (burger)slachtoffers in Mogadishu zijn niet beschikbaar. Cedoca beroept zich op twee bronnen, de Amerikaanse ngo ACLED en een internationale veiligheidsanalysedienst in Mogadishu, om de veiligheidssituatie te beschrijven.
Tijdens de verslagperiode van 1 januari 2018 tot 1 juli 2018 hebben in Mogadishu gewelddadige incidenten plaatsgevonden. Het aantal gewelddadige incidenten is in deze verslagperiode, volgens data verzameld door ACLED, licht gestegen: van 339 incidenten in dezelfde periode vorig jaar naar 393 tijdens de eerste helft van 2018. De stijging ligt vooral aan de toename van gevechten tussen de verschillende gewapende groepen en de veiligheidsdiensten. Het geweld tegen burgers, of waar burgers het slachtoffer van kunnen worden, door de verschillende actoren is in deze periode gedaald. Het totaal aantal geschatte burgerslachtoffers in de hoofdstad daalt in deze verslagperiode. In vergelijking met de gegevens van dezelfde periode in 2017 en verzameld door ACLED is het aantal burgerdoden door geweld in de hoofdstad met de helft gedaald.
De veiligheidssituatie in Mogadishu varieert naargelang de wijk. Volgens verschillende bronnen zijn bepaalde hoofdstedelijke districten beduidend veiliger dan andere. De Deense migratiedienst stelt in 2017 dat de overheid in bepaalde wijken nauwelijks of niet aanwezig is. Volgens gegevens van een internationale veiligheidsanalysedienst in Mogadishu vielen de meeste burgerdoden tijdens deze verslagperiode in het district Wardhighiley, gevolgd door het district Hodan. AS is verantwoordelijk voor bijna de helft (48 %) van de doden. Hoewel Al Shabaab vaak de verantwoordelijkheid opeist, zijn gewelddaden ook vaak toe te schrijven aan andere actoren, aldus verschillende bronnen.
Bij de ordehandhaving en veiligheidsoperaties in Mogadishu doen zich misbruiken voor. Kinderen en vrouwen zijn erg kwetsbaar voor seksueel geweld en andere mensenrechtenschendingen.
Meerdere bronnen signaleren positieve ontwikkelingen in de hoofdstad, zoals de heropleving van de economische activiteit en een verbetering van sociale basisdiensten, zoals gezondheidszorg en onderwijs, die weliswaar eerder beperkt blijft. De grote aantallen IDP’s in Mogadishu leven dan weer in precaire omstandigheden en zijn erg kwetsbaar voor geweld, met in het bijzonder de slachtoffers van de gedwongen uitzettingen in de hoofdstad. Ontheemde vrouwen en meisjes zijn kwetsbaarder voor gendergerelateerd geweld in vergelijking met andere vrouwen en meisjes.
De humanitaire noden blijven zeer hoog. De aanhoudende droogte leidt ook tot grote verplaatsingen en alarmerende niveaus van voedselonzekerheid. Door de massale preventiemaatregelen voor de hongersnood en het betere regenseizoen Deyr (september tot november 2017) daalt het risico op hongersnood. Ongeveer 5,4 miljoen mensen, gedaald t.o.v. de piek van 6,2 miljoen, hebben nog steeds nood aan voedselhulp. Een aantal mensen die acute levensreddende hulp nodig hebben is ook gedaald (van 3,2 miljoen naar 2,7 miljoen). Het niveau van ondervoeding is ernstig en een van de hoogste ter wereld: 1,2 miljoen kinderen kunnen ondervoed zijn op het einde van 2018.
Door de aanhoudende droogte blijft de humanitaire situatie uiterst fragiel. Het regent meer dan verwacht in het regenseizoen waardoor overstromingen (maart-juni 2018) ontstaan in bepaalde regio’s. Samen met de cycloon Sagar in de maand mei 2018 zorgt dit voor een nieuwe ontheemding van 274.000 Somaliërs en een verslechtering van de al precaire humanitaire situatie in de getroffen gebieden.
Tienduizenden vluchtelingen keerden de voorbije jaren vanuit Jemen, waar een conflict woedt, en vanuit Kenia terug naar Somalië. De terugkeer vanuit het vluchtelingenkamp Dadaab verloopt volgens HRW en AI echter onder zware druk van de Keniaanse overheid. Somaliërs keren ook terug vanuit de diaspora, vaak omdat ze in Somalië zaken kunnen doen. Een terugkeerder wordt als dusdanig herkend door de plaatselijke bevolking en heeft belang bij een lokaal familie- of clannetwerk.
Politique de traitement
Depuis la chute du président Siad Barre en 1991, la Somalie est plongée dans le chaos. Plusieurs autorités de transition se sont succédé depuis l’an 2000. Dans les années 1990, le Somaliland et le Puntland ont acquis une indépendance de fait par rapport à l’Etat fédéral somalien. La situation sécuritaire au Somali est en grand partie déterminée par un conflit armé interne de longue durée en raison duquel un grand nombre de personnes ont été déplacées à l’intérieur du pays ou se sont réfugiées à l’étranger. Pour évaluer le besoin de protection internationale, le commissaire général tient compte du fait qu’il y a des différences fondamentales dans la situation à Mogadiscio, dans le centre et le sud de la Somalie, d’une part, et la situation au Puntland et au Somaliland, d’autre part..